Wat is neotenie?
Neotenie is een biologisch fenomeen waarbij een dier volwassen wordt zonder zijn larvale eigenschappen te verliezen. In plaats van de volledige metamorfose te ondergaan, behouden neotene dieren bepaalde kenmerken van juveniele stadia, zoals kieuwen of een zachte huid. Dit kan voortkomen uit genetische factoren, omgevingsinvloeden of een strategische evolutionaire aanpassing.
De axolotl: het bekendste voorbeeld van neotenie
De axolotl, of Mexicaans wandelvisje, is een iconisch voorbeeld van een dier dat volwassen wordt terwijl hij zijn larvale eigenschappen behoudt. Deze amfibie komt oorspronkelijk uit enkele meren in Mexico, waaronder het voormalige Xochimilcomeer. Wat de axolotl uniek maakt, is dat hij in tegenstelling tot de meeste salamanders zijn metamorfose niet voltooit. In plaats van aan land te gaan, blijft hij voor altijd in het water leven met externe kieuwen, een afgeplatte staart en een glad, slijmerig lichaam.
Fysiologische reden
De reden dat axolotls niet metamorfoseren zoals andere salamanders heeft te maken met een tekort aan schildklierhormonen, verantwoordelijk voor ontwikkeling naar volwassenheid. Evolutie heeft ervoor gezorgd dat axolotls genetisch zijn aangepast aan een leefomgeving die hen in staat stelt hun hele leven aquatisch te blijven, zonder dat er noodzaak is voor voortplanting op land.
Voordelen van neotenie
Voor de axolotl brengt neotenie verschillende voordelen met zich mee. Door in het water te blijven vermijden ze gevaarlijke omstandigheden op het land. Daarnaast zijn hun levensomstandigheden in de bergmeren van Mexico relatief stabiel, wat de noodzaak voor aanpassing vermindert. Het langer behouden van jeugdig weefsel maakt tevens een meer efficiënte regeneratie van lichaamsdelen mogelijk, iets waarin de axolotl uitblinkt.
Andere dieren met neotenische kenmerken
De axolotl is niet het enige dier dat neotenisch is. Ook sommige soorten salamanders en kikkers, zoals de tijgersalamander en de olm, vertonen deze eigenschappen. Zelfs bij mensen zijn er sporen van neotenie te vinden, zoals een plat gezicht en relatief groot hoofd in verhouding tot het lichaam, een kenmerk dat we van kinds af aan behouden.
Kan een axolotl toch volwassen worden?
Interessant genoeg kan een axolotl onder bepaalde omstandigheden toch metamorfoseren. Door het toedienen van hormonen zoals thyroxine of blootstelling aan specifieke chemische prikkels kunnen sommige axolotls hun larvale kenmerken verliezen en een meer typische salamanderachtige vorm aannemen. Dit gaat echter vaak gepaard met gezondheidsproblemen en een kortere levensduur.
De toekomst van de axolotl
De axolotl is ernstig bedreigd in zijn natuurlijke habitat. Door vervuiling, stadsuitbreiding en invasieve soorten is zijn leefgebied in Mexico sterk afgenomen. Gelukkig wordt de soort veel in laboratoria en als exotisch huisdier gefokt, wat het voortbestaan enigszins verzekert. De studie van hun unieke neotenische eigenschappen blijft wetenschappers fascineren, vooral vanwege hun indrukwekkende regeneratievermogen en genetische stabiliteit.
